ГОРИШІВ РУСЬКИЙ (pol. Horyszów Ruski) – do 1945 r. wieś ukraińska w powiecie zamojskim. W 1943 r. zamieszkiwało ją 522 Ukraińców, 403 Polaków, 23 Niemców, 5 właścicieli paszportów zagranicznych [APL, GDK, zespół 498, sygn. 139, k. 359].
HISTORIA
Po II wojnie światowej władze usunęły z nazwy słowo „ruski”.
DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ
Dzieje polityczne Chełmszczyzny wpłynęły na to, że ukraińska kultura materialna zachowała się we wsi szczątkowo. Do ukraińskiej przeszłości należą tu:
- miejsce po cerkwi drewnianej istniejącej tu do 1880 roku,
- cmentarz, gdzie do lat 40 XX wieku roku chowano Rusinów/Ukraińców.
CERKIEW
Świątynia Przemienienia Pańskiego, po raz pierwszy wzmiankowana w 1526 roku [Słobodian 2005, 148].
Niżej: świątynia prawosławna Imperium Rosyjskiego, zbudowana w latach 1880-1882 nie stanowi części ukraińskiego dziedzictwa kulturowego. Parafia w oparciu o nią i siłę polityczną państwa tylko pośrednio wspierała ukraińską tożsamość kulturalną mieszkańców wsi, m.in. w parafii niekiedy posługę duszpasterska sprawowali księża, którym było bliskie chrześcijaństwo nawiązujące do ukraińskiej tradycji prawosławnej metropolii Kijowa X-XVII wieku. Od czasu upadku Księstwa Halicko-Włodzimierskiego po podboju przez Królestwo Polskie i inne państwa w XIV wieku Cerkiew kijowska (od 1875 roku pośrednio także moskiewska) pozostawała do deportacji w latach 1944-1947 roku przestrzenią społeczno-kulturalną pozwalającą wiernym na zachowanie części własnej tożsamości historycznej wobec polityki Kościoła rzymskokatolickiego i Rzeczpospolitej Polskiej.
KAPLICZKA
Obiekt nawiązuje do wydarzenia z czasów nieobecności we wsi rzymskiego katolicyzmu, znaczenia daty 1854 nie ustalono, kapliczka nawiązuje zapewne do kapliczki albo krzyża z połowy XIX wieku.
KRZYŻ
CMENTARZ
Cmentarz założony około 1856 roku [Kawałko 1994, 187]. Zachowały się nagrobki charakterystyczne dla stylistyki sepulklarnej prawosławia Cesarstwa Rosyjskiego. Do dziedzictwa ukraińskiego należą pochówki i nazwiska zmarłych osób.
Na cmentarzu nie ma napisów nagrobnych w języku ukraińskim. Ukraińcy pomimo przewagi liczebnej nie zdołali utworzyć na Chełmszczyźnie w XIX–XX wieku własnych organizacji gwarantujących m.in. wpływ na pisownię takich napisów. Zatem ich nazwiska zapisane zostały w języku instytucji dominujących: rosyjską cyrylicą lub łacinką polską. Niżej odczytane nazwiska cyrylickie w pisowni pierwotnie rosyjskiej, które tu podano w wersji ukraińskiej i polskiej: Романюк/Romaniuk, Караляш/Karalasz, Стецян/Stecan, Ющак/Juszczak, Вакула/Wakuła, Сень/Seń.
Nazwiska ukraińskie w pisowni polskiej: Berezecka, Bas.
Teren dawnego cmentarza penetrowany jest przez nowe pochówki, co grozi zupełną utratą walorów historycznych.
